Jakie są zasady zawierania umów cywilnoprawnych z pracownikami szkoły?

Zawieranie umów cywilnoprawnych z pracownikami samorządowych szkół i placówek jest dość powszechną praktyką; budzi jednak wiele wątpliwości o charakterze prawnym. Wskazujemy sytuacje i warunki, których spełnienie uzasadnia zastosowanie umowy zlecenia lub o dzieło.

Szkoła nie może być stroną umowy cywilnoprawnej

Umowy cywilnoprawne podlegają przepisom prawa cywilnego (księga III, tytuł XV i XXI Kodeksu cywilnego). Umowy takie mogą być zawierane przez osoby prawne i jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną.

Szkoły i placówki oświatowe nie mają osobowości prawnej, dlatego też nie mogą być stroną takiej umowy. W praktyce oznacza to, że dyrektor szkoły, do zawierania umów cywilnoprawnych, musi otrzymać specjalne pełnomocnictwo od organu prowadzącego.

Pełnomocnictwa może udzielić odpowiednio wójt, burmistrz, prezydent miasta (art. 47 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym) lub zarząd powiatu (art. 48 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym).

Stroną umowy cywilnoprawnej powinna być zawsze właściwa jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat). Nieprawidłową, aczkolwiek dość często stosowaną, jest praktyka oznaczania jako strony umowy: szkoły lub dyrektora szkoły

Umowy cywilnoprawne z nauczycielami
Karta Nauczyciela nie przewiduje zatrudniania nauczycieli na podstawie umów cywilnoprawnych. Zgodnie z tą ustawą, w szkołach publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego z nauczycielami nawiązuje się stosunek pracy na podstawie mianowania lub umowy o pracę.

Przepisy prawa pracy nie zabraniają pracownikom pozostawania równocześnie w kilku stosunkach zatrudnienia. Wobec tego możliwe jest zawieranie z nauczycielami zatrudnionymi w szkole, równocześnie umowy zlecenia lub o dzieło. Powinno mieć to jednak miejsce tylko w szczególnych przypadkach.

Umowy cywilnoprawne z nauczycielami mogą być zawierane tylko w sytuacjach wyjątkowych, na realizację zadań lub czynności:

• innych niż wynikające z zakresu obowiązków związanych z zajmowanym stanowiskiem nauczyciela określonych w art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela oraz
• które nauczyciel może wykonywać w miejscu i czasie przez siebie ustalonym, w warunkach niezwiązanych z organizacją pracy szkoły.

Opieka nad uczniami podczas wyjazdów
Dyrektorzy szkół dość często zawierają z nauczycielami umowy zlecenia, których przedmiotem jest sprawowanie nad uczniami opieki nocnej lub opieki w dni wolne od pracy podczas wycieczek i „zielonych szkół”.

Należy zauważyć, że wśród prawników brak jest jednolitego stanowiska co do poprawności takich działań. Większość stoi na stanowisku, że w takich przypadkach powinna być odpowiednio zwiększona liczba opiekunów (w tym np. rodziców), aby możliwe było przestrzeganie obowiązujących norm czasu pracy.

Prowadzenie zajęć związanych z realizacją różnych projektów
Zatrudnianie pracowników szkoły w projektach unijnych na podstawie umów cywilnoprawnych możliwe jest tylko w sytuacjach, gdy zadania powierzone w ramach realizowanego projektu i objęte umową, wykraczają poza zakres zadań realizowanych w ramach stosunku pracy.

Takie stanowisko zajęło Ministerstwo Edukacji Narodowej w opiniach z dnia 17 i 30 września 2010 r. oraz 7 marca 2011 r. (www.men.gov.pl) oraz Instytucja Zarządzająca PO KL w piśmie z 23 marca 2011 r. (znak:DZF-IV-82252-170-ŁP/11 nk: 40172.11) – dostępne na www.ore.edu.pl.

Zatrudnianie specjalistów niebędących nauczycielami
Ustawa o systemie oświaty (z art. 7 ust. 1a) daje możliwość zatrudnienia w szkole publicznej do prowadzenia zajęć dydaktycznych – w uzasadnionych przypadkach i za zgodą kuratora oświaty – osoby niebędącej nauczycielem, która posiada przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć.

Należy zauważyć, że art. 7 ust. 1b ustawodawca jednoznacznie określił, że osobę taką zatrudnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy (dalej: k.p.), z tym że stosuje się do niej odpowiednio przepisy dotyczące tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych nauczycieli oraz ustala się wynagrodzenie nie wyższe niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego.

Zatem zatrudnianie w szkole publicznej specjalistów niebędących nauczycielami na podstawie umów cywilnoprawnych byłoby niezgodne z obowiązującymi przepisami.

Umowy cywilnoprawne z pracownikami niepedagogicznymi
Pracownicy niepedagogiczni są zatrudniani w szkole w oparciu o przepisy ustawy o pracownikach samorządowych. Podobnie jak w przypadku nauczycieli, zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach. Umowy mogą być zawierane wyłącznie na wykonanie zadań:

innych niż wynikające z zakresu obowiązków na zajmowanym stanowisku oraz
które pracownik może wykonywać w miejscu i czasie przez siebie ustalonym, bez nadzoru dyrektora szkoły.
Nie można zastępować stosunku pracy umowami cywilnoprawnymi, jeżeli praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy (szkoły), pod kierownictwem dyrektora oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez dyrektora (art. 22 § 1[2] k.p.)

O rodzaju umowy nie świadczy jej nazwa, lecz sposób świadczenia czynności określonych umową (art. 22 par. 1[1] k.p.)

Uprawnienia zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych
Umowa zlecenie i umowa o dzieło nie kreują stosunku pracy, lecz stosunek cywilnoprawny. Nauczyciel lub pracownik niepedagogiczny – z tytułu dodatkowego zatrudnienia na podstawie takiej umowy – nie staje się pracownikiem w rozumieniu odpowiednio Karty Nauczyciela lub Kodeksu pracy, a jedynie pozostaje ze szkołą w zatrudnieniu tzw. niepracowniczym.

Z tytułu umowy o dzieło i umowy zlecenia nie przysługują pracownikowi żadne z uprawnień związanych z zatrudnieniem pracowniczym, tj. uprawnienia urlopowe, uprawnienia związane z rodzicielstwem, w tym dni wolne z tytułu opieki nad dzieckiem, prawo doświadczeń z ZFŚS.

Okresów pracy na podstawie umowy o dzieło i umowy zlecenia nie zalicza się do pracowniczego stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, takie jak: dodatek za wysługę lat, uprawnienia urlopowe, nagroda jubileuszowa.

Dokumentacja dotycząca umów cywilnoprawnych
Umowy cywilnoprawne są podstawą zatrudnienia pozapracowniczego, wobec czego nie rodzą obowiązku prowadzenia akt osobowych. Umów tych nie włącza się też do akt osobowych.
Szkoła zobowiązana jest prowadzić rejestr umów cywilnoprawnych. Ponadto szkoła lub jednostka obsługi administracyjno-finansowej ma obowiązek sporządzać i gromadzić zgodnie z odrębnymi przepisami, listy wypłat oraz dokumentację związaną z regulowaniem składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umów cywilnoprawnych.