Procedura tworzenia i realizacji szkolnego programu profilaktyki

Szkolny program profilaktyki obejmuje działaniami całe środowisko szkolne: uczniów, nauczycieli, rodziców. Podstawą jego opracowania jest wnikliwa diagnoza tego środowiska. Warto zwrócić jednak uwagę na to, jak bardzo w ostatnich latach zmieniła się sytuacja rodzinna uczniów i relacje rodzinne. Ma to niebagatelny wpływ na ich postawy i zachowania. Opracowanie, krok po kroku, wyjaśnia poszczególne etapy tworzenia i realizacji szkolnego programu profilaktyki.

Termin: do 30 września 

KROK 1. Diagnoza środowiska szkolnego
Zasięg działań profilaktycznych zależy od diagnozy. Ważne jest, aby pozyskać jak najwięcej informacji na temat niepokojących zachowań uczniów, tj. naruszania dyscypliny szkolnej (wagary, spóźnianie się na lekcje, wulgaryzmy, agresja) oraz patologii (alkohol, narkotyki, papierosy, przemoc, przestępczość).

W trakcie badań okazać się może, że pewne niepożądane zjawiska nie dotyczą naszej szkoły. Jednak przystępując do tworzenia szkolnego programu profilaktyki, musimy posiąść wiedzę na temat istniejących oraz potencjalnych zagrożeń.

Na początek konieczne jest określenie celu, czyli, tego co chcemy się dowiedzieć, a także grupy badawczej, czyli tego od kogo tę wiedzę uzyskamy. W pierwszym odruchu myślimy o uczniach. Nie zapominajmy jednak o rodzicach, nauczycielach, a szczególnie o wychowawcach i oczywiście pedagogu szkolnym, który jest doskonałym źródłem informacji na temat problemów, zagrożeń, a także instytucjach działających na rzecz dziecka i rodziny.

KROK 2. Określenie celu
Formułując cele, powinno się przede wszystkim uwzględnić wyniki diagnozy, czyli realne problemy i zagrożenia oraz zagrożenia teoretyczne. Ważna jest precyzyjność i mierzalność celów, a także spójność z programem wychowawczym.

W szkole prowadzi się przede wszystkim profilaktykę pierwszorzędową, która ze względu na to, że adresowana jest do grupy niskiego ryzyka, ma określone cele. Cel ogólny to przeciwdziałanie zagrożeniom, wspieranie procesu wychowania oraz identyfikacja osób z grupy podwyższonego ryzyka.
Tak więc celem działań profilaktycznych ma być: przygotowanie ucznia do radzenia sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, dokonywania właściwych wyborów, praca nad samorozwojem, a także ograniczenie czynników ryzyka.

KROK 3. Sformułowanie zadań
Dobór zadań ma służyć realizacji postawionych celów. Zadania należy formułować w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Przede wszystkim jednak muszą one odpowiadać wiekowi uczniów i być dopasowane do poziomu ich dojrzałości psychofizycznej.

Należy mieć na uwadze, że profilaktyka to wzmacnianie czynników chroniących uczniów (np. szeroka oferta zajęć pozalekcyjnych) oraz osłabianie czynników ryzyka (słaba współpraca z rodzicami).

Przykładowe zadania to:

• zacieśnianie więzi rodziców ze szkołą poprzez organizowanie dni integracyjnych z działaniami prozdrowotnymi,
• organizowanie dodatkowych zajęć pozalekcyjnych – rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z trudnościami w nauce,
• budowanie kompetencji społecznych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie w relacjach interpersonalnych.

Formułując zadania, należy mieć na uwadze, że muszą one być dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska.

KROK 4. Określenie struktury i treści programu
Po wyznaczeniu celów i zadań należy określić strukturę i treść programu, czyli wskazać:

kto będzie zaangażowany w jego realizację,
jakie strategie zostaną zastosowane (informacyjna, edukacyjna, alternatywna),
jaka jest zawartość tematyczna.
Aby program był czytelny i uporządkowany, zawartość tematyczna powinna być podzielona na obszary i zakresy tematyczne.

Ustawa o systemie oświaty mówi, że program profilaktyki ma zawierać treści i działania o charakterze profilaktycznym, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców. Tak więc pracując nad dokumentem, nie można zapomnieć o żadnym z tych podmiotów.

KROK 5. Przygotowanie planu realizacji
Na tym etapie należy zaplanować działania, w tym:

• odbiorcę,
• realizatora,
• parametry czasowe,
• szczegółowy harmonogram realizacji programu.

Ponadto konieczne jest określenie sposobu prowadzenia ewaluacji, czyli:

• cel ewaluacji (co, po co, dla kogo, wykorzystanie wyników),
• strategię ewaluacji (grupa badawcza, narzędzia, terminy, procedura badań, zespół ewaluacyjny),

opracowanie i wykorzystanie wyników (w tym ocena skuteczności i wnioski).

KROK 6. Uchwalenie programu profilaktyki
Ostatnim elementem tworzenia szkolnego programu profilaktyki jest uchwalenie go do 30 września.

Program tworzony jest przez wszystkie podmioty zaangażowane w życie szkoły, jednak to do kompetencji rady rodziców należy uchwalenie programu w porozumieniu z radą pedagogiczną (na mocy uchwały lub porozumienia). Do rady rodziców należy również określenie, na jaki okres przewidziana jest jego realizacja.

Jeżeli rada rodziców w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego nie uzyska porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu profilaktyki, wówczas program ten ustala dyrektor szkoły w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny.

Program ustalony przez dyrektora szkoły obowiązuje do czasu uchwalenia programu przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną.