Jakie są zasady, tryb oraz dopuszczalność ochrony nauczycieli przewidziane w przepisach dotyczących funkcjonariuszy publicznych –w oparciu o regulacje zawarte w Kodeksie karnym oraz w Karcie Nauczyciela?

Zgodnie z art. 63 ust.1 Karty Nauczyciela, nauczyciel – podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych – korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w Kodeksie karnym (dalej: k.k.). Obowiązujące brzmienie powyższego przepisu zostało wprowadzone przepisem art. 2 ustawy z 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która to zmiana weszła w życie 24 maja 2007 r.

Poprzedni przepis art. 63 Karty Nauczyciela stanowił, że nauczyciel korzysta w związku z pełnieniem obowiązków służbowych z prawa do ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy państwowych. Organ prowadzący szkołę obowiązany jest z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.

Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym uregulowane są w rozdziale XXIX Kodeksu karnego, zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego”.

Naruszenie nietykalności cielesnej
Zgodnie z art. 222 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten, kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Kary, które zostały przewidziane za naruszenie tego przepisu, to:

• grzywna;
• kara ograniczenia wolności;
• albo kara pozbawienia wolności do lat 3.

Należy jednak podkreślić, że jeżeli czyn został wywołany przez niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 222 § 2 k.k.).

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 czerwca 2010 r. II KK 145/10 (LEX nr 619619) stwierdził, że zwrot normatywny „narusza nietykalność cielesną” obejmuje w istocie, wszelkie możliwe sposoby ingerencji sprawcy w nietykalność cielesną drugiej osoby, w tym również popchnięcie (odepchnięcie).

Czynna napaść na funkcjonariusza
Innym rodzajem przestępstwa wymierzonego przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu jest przestępstwo czynnej napaści. Popełnia je każdy, kto, działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych – tak stanowi art. 223 § 1 k.k. Przepis ten w § 2 przewiduje sankcję karną za jego naruszenie w postaci kary pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Kwalifikowana postać tego przestępstwa występuje w sytuacji, jeżeli w wyniku czynnej napaści nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej. Wtedy sprawca przestępstwa będzie podlegał jeszcze surowszej odpowiedzialności karnej, czyli karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (art. 223 § 2 k.k.).

Zmuszenie funkcjonariusza do przedsięwzięcia lub zaniechania czynności
W sytuacji, gdy ktoś będzie stosował przemoc lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego albo osoby do pomocy mu przybranej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej będzie podlegał karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 224 § 2 k.k. w zw. z art. 224 § 1 k.k.).

Jeżeli w następstwie tego czynu zostanie spowodowany skutek ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci:

• pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia;
• innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała;
• lub też zostanie spowodowane inne naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia- to przepis art. 224 § 3 k.k. przewiduje surowszą odpowiedzialność karną sprawcy – w postaci kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Znieważenie funkcjonariusza publicznego
Zgodnie z art. 226 § 1 k.k., kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega:

• grzywnie;
• karze ograniczenia wolności;
• albo karze pozbawienia wolności do roku.

Jeżeli czyn został wywołany przez niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 226 § 2 k.k. w związku z art. 222 § 2 k.k.).

Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 20 czerwca 2012 r. (sygn. akt I KZP 8/12, Biuletyn Sądu Najwyższego 2012/6/19) uznał, że przedmiotem ochrony art. 226 § 1 k.k. jest prawidłowe funkcjonowanie instytucji państwowych i samorządowych oraz godność funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy, przy czym autorytet danej instytucji ma znaczenie pierwszoplanowe.

Sąd Najwyższy podkreślił, że prawidłowe funkcjonowanie instytucji chronione jest przez zapewnienie poszanowania dla funkcjonariuszy podczas wykonywania ich obowiązków służbowych, którzy ze względu na rodzaj wykonywanych czynności powinni mieć zapewnioną wzmożoną ochronę, także w odniesieniu do ich godności. Sąd ten wskazał, że wykonywanie ich funkcji wiąże się bowiem z uczestnictwem w sytuacjach konfliktowych, w których szczególnie narażeni są na agresję lub naruszenie dóbr osobistych.

Sąd Najwyższy uznał, że funkcjonariusz dokonujący czynności służbowych, który w związku z tym jest znieważany niepublicznie, powinien korzystać z takiej samej ochrony, jak w trakcie wykonywania obowiązków publicznie.

Zdaniem tego Sądu uzasadnione jest natomiast pozostawienie poza zakresem ochrony art. 226 § 1 k.k. tych wszystkich wydarzeń, które mają miejsce poza czasem wykonywania obowiązków i bez związku z nimi, gdyż wówczas funkcjonariusz ma te same możliwości prawne w razie znieważenia go, jak każdy inny obywatel, może zatem wnieść prywatny akt oskarżenia o przestępstwo z art. 216 k.k.

Znieważenie nauczyciela
Nauczyciel, który wykonuje obowiązki służbowe i związku z tymi obowiązkami zostanie znieważony niepublicznie, korzysta z ochrony prawnej zagwarantowanej przez przepis art. 226 k.k., jak w trakcie wykonywania obowiązków publicznie.

Wyjaśnienia wymaga również, co należy rozumieć pod pojęciem „osoba przybrana do pomocy funkcjonariuszowi”, które występuje we wskazanych wyżej przepisach Kodeksu karnego. Zgodnie z poglądem autora Marka Kulika „osobą przybraną do pomocy funkcjonariuszowi jest ten, kto został mu urzędowo do tej pomocy przydzielony albo kto pomaga mu na jego prośbę”.

Obrona nauczyciela z urzędu
Warto pamiętać, że zgodnie z art. 63 ust. 2 Karty Nauczyciela organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.

Podstawa prawna:
1) Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2014 r., poz. 191);
2) Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm.);
3) Ustawa z 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r., nr 80, poz. 542).