Finansowanie zadań oświatowych – prezentacja projektu ustawy

Ministerstwo Edukacji Narodowej skierowało dziś, 30 maja br., do konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych projekt ustawy o finansowaniu zadań oświatowych.

Zaprezentowany projekt obejmuje zmiany w sposobie finansowania oświaty oraz w ustawie Karta Nauczyciela. To pierwszy etap planowanych rozwiązań, które docelowo uporządkują system finansowania zadań oświatowych, tak aby był on przejrzysty i łatwiejszy w stosowaniu przez samorządy, organy prowadzące szkoły, a także dyrektorów szkół i placówek.

Minister Edukacji Narodowej Anna Zalewska w swoim wystąpieniu pokreśliła, że zaprezentowany projekt ustawy jest pierwszym etapem wprowadzania zmian w sposobie finansowania zadań oświatowych.

– Uszczelniamy i porządkujemy system finansowania oświaty. Ograniczamy również biurokrację tworząc jeden dokument, w którym zawarte będą wszystkie przepisy związane z finansami oświatowymi – powiedziała minister Anna Zalewska.

Szefowa MEN podkreśliła, że ujęte w projekcie ustawy zmiany były oczekiwane zarówno przez samorządy, jak i dyrektorów szkół.

– Wspólnie z samorządami ustaliliśmy, że w 2019 zaproponujemy kolejny etap zmian. To jest pierwszy krok. Chcemy, aby nowe rozwiązania były powiązane ze znowelizowaną ustawą o systemie informacji oświatowej – zaznaczyła minister Anna Zalewska.

 Nagranie

O szczegółowych zmianach zaproponowanych w przekazanym dziś do konsultacji publicznych projekcie ustawy mówiła z kolei Marzenna Drab Podsekretarz Stanu w MEN.

Nagranie

Potrzeba zmian

Problemy w zakresie funkcjonującego dotychczasowego systemu finansowania zadań oświatowych, ukształtowanego około 20 lat temu, zgłaszane są od wielu lat przez różne podmioty realizujące zadania oświatowe, w tym przede wszystkim samorządy, podmioty prowadzące szkoły i placówki oświatowe oraz regionalne izby obrachunkowe.

Wiele z nich dotyczyło niejasnych lub budzących wątpliwości interpretacyjne przepisów systemu finansowania oświaty oraz wysokiego stopnia skomplikowania niektórych rozwiązań. Wszystkie te problemy powodują potrzebę zweryfikowania obecnego systemu finansowania zadań oświatowych i stworzenia spójnego zbioru przepisów w tym zakresie, który zostałby ujęty w jednym, nowym akcie prawnym.

Finansowanie edukacji było też jednym z głównych tematów trwającej w 2016 roku ogólnopolskiej debaty oświatowej „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra zmiana”.

We wrześniu 2016 r., podczas prezentacji projektów ustaw wprowadzających reformę edukacji, minister Anna Zalewska zapowiedziała, że w kolejnym etapie wprowadzania zmian przedstawione zostaną projekty aktów prawnych dotyczące m.in. finansowania zadań oświatowych.

Wstępne prace nad projektem ustawy

Wypracowane w projekcie ustawy rozwiązania odpowiadają na oczekiwane od wielu lat postulaty zgłaszane przez samorządy.

Do prac nad koncepcją finansowania zadań oświatowych Ministerstwo Edukacji Narodowej włączyło wszystkie potencjalne grupy odbiorów proponowanych rozwiązań, tj. przede wszystkim przedstawicieli samorządów, przedstawicieli organów prowadzących szkoły i placówki niesamorządowe, dyrektorów szkół, placówek oświatowych oraz kuratorów oświaty.

Od lutego 2017 roku przeprowadzono warsztaty konsultacyjne dotyczące opracowania koncepcji zmiany systemu finansowania zadań oświatowych. Miały one charakter ekspercki. Ich celem było wypracowanie wstępnych rozwiązań dotyczących finansowania oświaty we współpracy z osobami znającymi tę tematykę i mającymi doświadczenie praktyczne z tego zakresu.

Finansowanie zadań oświatowych było dyskutowane również w ramach prac Zespołu do spraw statusu zawodowego pracowników oświaty.

Finansowanie zadań oświatowych – zmiany

W projekcie ustawy o finansowaniu zadań oświatowych zaproponowano szereg zmian dotyczących naliczania dotacji przedszkolnej, dotacji na podręczniki oraz dotacji udzielanych z budżetów samorządów dla placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oświatowych. Zaproponowano także nowe rozwiązania w finansowaniu świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym. Projekt zawiera również wiele przepisów porządkujących i doprecyzowujących obecne rozwiązania finansowe. W ten sposób tworzymy spójny zbiór przepisów w jednym akcie prawnym.

Dotacja przedszkolna

Dotacja z budżetu państwa na realizację wychowania przedszkolnego naliczana będzie według organu prowadzącego i rejestrującego, nie zaś według położenia przedszkola. Kwestia ta była wielokrotnie poruszana przez samorządy przy naliczaniu dotacji na rozwój wychowania przedszkolnego. Są przypadki przedszkoli, które znajdują się na terenie innej gminy i środki otrzymuje ta gmina na terenie której to przedszkole się znajduje. Chodzi tu głównie o gminy wiejskie, które prowadzą przedszkole na terenie gminy miejskiej, oraz powiaty, które mają m.in. oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych specjalnych, na które dotacja trafia do gminy, na terenie której znajduje się szkoła.

Dotacja podręcznikowa – ułatwienia dla samorządów

W związku z licznymi postulatami dyrektorów szkół oraz samorządów zaproponowano zmiany w zakresie rozliczania wykorzystania dotacji celowej.

Dotacja, tak jak obecnie, będzie naliczana i przekazywana do wysokości maksymalnych kwot na ucznia danej klasy, zróżnicowanych w zależności od etapu edukacyjnego. Szkoła będzie miała do wykorzystania łączną kwotę dotacji i dyrektor szkoły zdecyduje o podziale pieniędzy na podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe dla danej klasy, tj. będzie mógł w uzasadnionych przypadkach zwiększyć koszty zakupu kompletu podręcznika na jednego ucznia, tj. dokonać przesunięć środków finansowych pomiędzy odpowiednimi klasami.

Zrezygnowano z dokonywania aktualizacji wniosku i informacji w sierpniu (po zakończonym postępowaniu rekrutacyjnym). Aktualizacje informacji, jak i wniosków będą mogły być dokonywane na bieżąco, na podstawie zmiany prognozowanej liczby uczniów oraz po zakończonym postępowaniu rekrutacyjnym do szkoły.

Ponadto zaproponowano, aby koszty obsługi zadania wynosiły 1% przekazanej kwoty dotacji samorządom (a niewykorzystanej, jak obecnie). Zmiana znacznie uprości mechanizm wyliczania 1%, nie powodując istotnych skutków finansowych.

Wprowadzono przepis stanowiący, że dotacja celowa będzie rozliczana z łącznej kwoty dotacji celowej udzielonej na wyposażenie szkoły w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe, w danym roku budżetowym.

Nowa konstrukcja rozliczenia i wykorzystania dotacji pozwoli na uelastycznienie procesu zapewnienia podręczników i materiałów ćwiczeniowych dla uczniów. Dodatkowo znacząco uprości ona system rozliczania środków z dotacji dyrektorom szkół, jednostkom samorządu terytorialnego oraz wojewodom.

Dotacje udzielane z budżetów samorządów dla placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oświatowych

Jedną z najważniejszych zmian w zakresie dotowania placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oświatowych będzie odejście od pojęcia rodzaju szkoły przy wyliczaniu dotacji dla szkół.

Największe problemy interpretacyjne samorządów budził brak definicji rodzaju szkoły. Dlatego też, zamiast uzależnienia naliczania dotacji dla szkół od rodzaju szkoły, zaproponowano odniesienie się do kwoty przewidzianej w subwencji oświatowej. Taka konstrukcja znacznie uprości system określania wysokości dotacji. Wyeliminuje ona także pojawiające się wątpliwości i rozbieżności w systemie udzielania dotacji.

Wprowadzona zostanie definicja wskaźnika zwiększającego. Jest to konieczne, aby w przypadku dotowanych szkół publicznych, odpowiednio zwiększyć kwotę na ucznia przeznaczoną w subwencji oświatowej dla jednostki samorządu terytorialnego, uwzględniając wydatki tej jednostki na szkoły danego typu ponad kwotę naliczaną w subwencji oświatowej.

W konsekwencji zmianie ulegnie sposób wyliczania wysokości dotacji dla szkół. W przypadku szkół publicznych, (w których jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki oraz tych, w których takiego obowiązku nie ma) dotacja określana będzie na każdego ucznia w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia
w subwencji oświatowej i przemnażana dodatkowo przez wskaźnik zwiększający dla szkół danego typu. Przepisy te będą stosowane również w przypadku szkół specjalnych.
Tym samym przypadki poszukiwania najbliższej gminy lub powiatu prowadzącego odpowiednią szkołę ograniczą się do sytuacji nieprowadzenia przez samorząd szkoły danego typu.

Samorząd będzie miał obowiązek publikowania w Biuletynie Informacji Publicznej oprócz, tak jak dotychczas, podstawowej kwoty dotacji i statystycznej liczby uczniów, także najbliższej gminy i powiatu oraz wskaźnika zwiększającego dla szkół danego typu.

W przypadku szkół niepublicznych, w których jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, dotacja, jak obecnie, określana będzie na każdego ucznia w wysokości równej kwocie przewidzianej w subwencji oświatowej na takiego ucznia.

Dotacja dla szkół dla dorosłych

W przypadku szkół niepublicznych, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, dotacja będzie określana na każdego ucznia – biorącego udział w co najmniej 50 % obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu – w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia w subwencji oświatowej.

Części dotacji dla szkół, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki uzależniona będzie od zdanego egzaminu przez ucznia (egzamin maturalny lub potwierdzający kwalifikacje w zawodzie). Część dotacji będzie wypłacana jak dotychczas na ucznia, a część po zdanym egzaminie – w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej, pod warunkiem, że osoba prowadząca szkołę udokumentuje zdanie egzaminu.

Ponadto ważną zmianą jest przyznawanie dotacji tylko na jednego ucznia będącego uczniem więcej niż jednej placówki wychowania przedszkolnego lub szkoły dotowanej dla dorosłych. Uczniom, którzy realizują roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne poza placówką dotacja nie będzie przysługiwała.

Ponadto wypłacenie dotacji uzależnione będzie nie tylko od podania planowanej liczby uczniów do 30 września, ale także dodatkowo od przekazania danych do Systemu Informacji Oświatowej według stanu na 30 września. Planowane zmiany pozwolą w tym zakresie na uszczelnienie budżetów samorządów.

W nowych przepisach zostanie określona kwota graniczna wykorzystania dotacji na wynagrodzenie osób zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych niesamorządowych.

Rozszerzone zostaną przepisy odnoszące się do kontroli prawidłowości pobierania i wykorzystania dotacji.

Finansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym

Wysokość stypendium dla ucznia nie będzie już uzależniona od zamożności jego gminy. Dotychczas wysokość pomocy materialnej o charakterze socjalnym uzależniona była od wkładu własnego ponoszonego przez gminy. Gminy niezamożne ponosiły procentowo ten sam wkład własny co gminy zamożne. Wprowadzenie przepisu zmniejszającego wkład własny dla biedniejszych gmin zwiększy możliwość udzielania stypendiów i zasiłków szkolnych w tych gminach.

Finansowanie w ramach subwencji oświatowej

W zakresie zmian w sposobie podziału subwencji oświatowej dla jednostek samorządu terytorialnego nadal w ministerstwie będą prowadzone prace analityczne nad wdrożeniem nowego modelu podziału subwencji oświatowej, który zapewni lepsze dopasowanie dochodów subwencyjnych do ponoszonych wydatków. Nadal będą prowadzone prace nad nowym sposobem finansowania kształcenia zawodowego.

Zmiany dotyczące nauczycieli

W ocenie środowisk oświatowych dotychczasowe rozwiązania nie są adekwatne do zmieniających się uwarunkowań ekonomicznych i demograficznych funkcjonowania szkół. Środowiska zainteresowane sprawami oświaty wielokrotnie postulowały konieczność wprowadzenia zmian. Najczęściej podnoszonymi kwestiami wymagającymi zmiany były zagadnienia związane z awansem zawodowym nauczycieli w powiązaniu z wynagradzaniem, który należy dostosować do aktualnych wyzwań stojących przed nimi, a także czasem ich pracy, w tym uregulowanie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć niektórych nauczycieli.

Awans zawodowy i ocena pracy nauczycieli

W projekcie ustawy zaproponowane zostały rozwiązania dotyczące powiązania ścieżki awansu zawodowego z oceną pracy nauczycieli oraz uzależnienie jej długości od jakości pracy nauczyciela. Zmiana ta pozwoli na premiowanie nauczycieli wyróżniających się jakością swojej pracy.

Jednocześnie wprowadzone zostaną obligatoryjne terminy dokonywania oceny pracy powiązane ze ścieżką awansu zawodowego.

Ocena pracy będzie dokonywana obligatoryjnie po zakończeniu stażu na każdy kolejny stopień awansu zawodowego. Wprowadzone zostaną obligatoryjne terminy dokonywania oceny pracy nauczyciela również po zakończeniu ścieżki awansu zawodowego – co 5 lat pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego.

Podstawowa ścieżka awansu zawodowego wydłuży się z 10 do 15 lat, ale będzie też możliwość jej skrócenia lub wydłużenia. Skrócenie lub wydłużenie ścieżki awansu zawodowego będzie uzależnione od uzyskania oceny pracy na określonym poziomie.

Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany, legitymujący się wyróżniającą oceną pracy będzie mógł rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Możliwość skracania lub wydłużania ścieżki awansu zawodowego w zależności od jakości pracy nauczyciela pozwoli na elastyczne, zindywidualizowane podejście do rozwoju zawodowego nauczyciela oraz będzie stanowić dodatkowy element motywacyjny umożliwiający promowanie najlepszych nauczycieli.

Wydłużony zostanie staż na stopień nauczyciela kontraktowego z 9 miesięcy
do 1 roku i 9 miesięcy. Dłuższy czas trwania pierwszego stażu w awansie, podejmowanego przez nauczyciela rozpoczynającego pracę, pozwoli mu na zaadaptowanie się w zawodzie i rozpoznanie predyspozycji do wykonywania zawodu nauczyciela.

Nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej będą mogli odbywać staż na kolejne stopnie awansu zawodowego bez względu na wymiar ich zatrudnienia.

Wprowadzony zostanie nowy dodatek – za wyróżniającą pracę. Będzie on stanowił uzupełnienie obecnego systemu awansu zawodowego powiązanego z systemem wynagradzania.

Nauczycielowi dyplomowanemu legitymującemu się co najmniej 5-letnim okresem pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz wyróżniającą oceną pracy, będzie przysługiwał dodatek za wyróżniającą pracę w wysokości 16% kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.

Czas pracy nauczycieli

Określony zostanie tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dla nauczyciela pedagoga, logopedy, psychologa i doradcy zawodowego, a także terapeuty pedagogicznego, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w wymiarze 22 godzin.

W rozporządzeniu zostaną określone wykazy zajęć realizowanych przez tych nauczycieli, zatrudnionych zarówno w szkołach jak i poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Zmiana ta zagwarantuje, że we wszystkich szkołach i placówkach w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciele specjaliści będą prowadzili tego samego rodzaju zajęcia.

Ujednolicone zostanie również pensum – w wymiarze 20 godzin tygodniowo dla nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Wprowadzona zostanie zasada, że dyrektor szkoły, jego zastępca oraz inni nauczyciele pełniący funkcje kierownicze w szkole nie mogą mieć przydzielonych godzin ponadwymiarowych, z wyłączeniem sytuacji, gdy jest to niezbędne dla realizacji ramowego planu nauczania w jednym oddziale. Oznacza to, że dyrektor szkoły będzie miał więcej czasu dla rodziców i uczniów.

Ponadto określony zostanie wymiar i termin udzielenia nauczycielom zajmującym stanowiska kierownicze w szkole urlopu wypoczynkowego, tak aby umożliwić lepszą organizację pracy szkoły i wykonywanie jej zadań statutowych, a jednocześnie uwzględniając charakter zadań na tych stanowiskach, związanych z zarządzaniem szkołą, które często muszą być wykonywane w dni wolne od zajęć.

W projekcie ustawy przewidziano zmiany w zakresie udzielania nauczycielom urlopu dla poratowania zdrowia. O jego potrzebie orzekać będzie lekarz medycyny pracy, a nie jak dotychczas lekarz pierwszego kontaktu.

Wprowadzono możliwość korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej. Urlopu udzielał będzie dyrektor szkoły na podstawie potwierdzonego skierowania.

Dodatkowo organ prowadzący szkołę nie będzie miał już możliwości przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły – bez zgody nauczyciela.

Dyrektor szkoły będzie miał obowiązek w pierwszej kolejności zwiększenia wymiaru zatrudnienia temu nauczycielowi, któremu wcześniej to zatrudnienie ograniczono. Dotyczy to wymiaru zatrudnienia w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji.

Ze względu na dobro uczniów zaproponowane zostały uregulowania dotyczące kwestii zwolnienia od pracy nauczyciela z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14. Zwolnienie to będzie przysługiwało nauczycielom w wymiarze 2 dni, bez możliwości wykorzystania go w wymiarze godzinowym. W odrębny sposób zostaną uregulowane kwestie obniżania wymiaru czasu pracy nauczyciela uprawnionego do urlopu wychowawczego. Pozwoli to na uniknięcie sytuacji wnioskowania o obniżenie wymiaru zatrudnienia w różnych okresach roku szkolnego w szkołach feryjnych, co może rodzić problemy w organizacji nauczania, konieczność zatrudniania nowych nauczycieli na przykład tylko na czas wystawienia ocen semestralnych.

Umowa o pracę dla każdego nauczyciela

Nauczyciele publicznych innych form wychowania przedszkolnego, prowadzonych przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne oraz niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego, zostaną objęci przepisami ustawy – Karta Nauczyciela w takim samym zakresie jak nauczyciele niepublicznych przedszkoli. Zmiana ta umożliwi tym nauczycielom ubieganie się o kolejne stopnie awansu zawodowego, nagrody kuratora oraz nagrody ministra, Medal Komisji Edukacji Narodowej, korzystanie z form doskonalenia, na które środki wyodrębnione są w budżecie wojewody i w budżecie ministra edukacji.

W celu zapewnienia odpowiedniej jakości procesu nauczania, w publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach i placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych nauczyciele będą zatrudniani na podstawie umowy o pracę.

Z systemu oświaty usunięte zostanie stanowisko asystenta nauczyciela i asystenta wychowawcy świetlicy. Jednocześnie w celu umożliwienia kontynuacji wsparcia nauczyciela w przypadkach, w których obecnie ono funkcjonuje, zaproponowany jest przepis przejściowy, zgodnie z którym osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie ustawy na stanowisku asystenta nauczyciela będą mogły być nadal zatrudnione na tym stanowisku na dotychczasowych zasadach nie dłużej niż do 31 sierpnia 2020 r.

Zniesienie ograniczenia wysokości wynagrodzenia specjalistów zatrudnianych na podstawie ustawy – Prawo oświatowe do prowadzenia określonych zajęć, co ma główne znaczenie w przypadku zajęć z zakresu kształcenia zawodowego. Organy prowadzące szkoły będące jednostkami samorządu terytorialnego będą mogły upoważniać dyrektorów szkół, w indywidualnych przypadkach oraz w granicach ustalonego planu finansowego szkoły, do podwyższania wynagrodzenia dla tych osób.

Konsultacje społeczne i uzgodnienia międzyresortowe potrwają do 30 czerwca 2017 r.

Projekt ustawy dostępny jest na stronie Rządowego Centrum Legislacji.

Departament Informacji i Promocji
Ministerstwo Edukacji Narodowej

Data: 2017/05/30